6100 SAYILI HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU (HMK) –

6100 SAYILI HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU (HMK) – GÜNCEL DERS NOTU (2025)

I. AMAÇ VE KAPSAM

6100 sayılı HMK, özel hukuk alanındaki yargılamaların usulünü düzenleyen temel kanundur. Medeni yargılamanın nasıl yapılacağı, tarafların hak ve yükümlülükleri, hâkimin görevleri, usul işlemleri ve yargılama süreçleri bu kanunla belirlenmiştir. HMK'nın temel amacı, adil, hızlı ve etkin bir yargılama sağlamaktır.

II. USUL HUKUKUNUN NİTELİĞİ VE İLKELERİ

Hukuk yargılaması, şekli (usuli) kurallarla yürütülür. Bu süreçte bazı temel ilkeler öne çıkar:

• Taraflarca getirilme ilkesi: Taraflar dava konusu olguları ve delilleri kendileri getirmelidir.

• Hukuki dinlenilme hakkı: Tarafların iddia ve savunmalarını serbestçe ileri sürebilme, delil sunabilme ve yargı kararından haberdar olma hakkıdır.

• Doğrudanlık ve yüz yüzelik ilkesi: Hâkim, tarafları bizzat dinler ve delilleri doğrudan değerlendirir.

• Aleniyet: Duruşmalar herkese açık yapılır (istisnaları vardır).

• Yargılamanın sürekliliği: Duruşmalar mümkün olduğunca kesintisiz sürdürülür.

• İrade serbestisi: Taraflar usul işlemlerinde kendi iradeleriyle hareket edebilirler.

III. YARGI YERLERİ, GÖREV VE YETKİ

• Görev: Hangi yargı kolunun hangi mahkemesinin davaya bakacağı anlamına gelir. Genel görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesidir. Bazı dava türleri özel mahkemelere bırakılmıştır (örneğin, İş Mahkemesi, Aile Mahkemesi).

• Yetki: Dava hangi yer mahkemesinde görülecek sorusunun cevabıdır. Yetki kuralı genel olarak davalının yerleşim yeri esasına dayanır. Bunun dışında özel yetki kuralları da vardır.

IV. TARAFLAR, DAVAYA EHLİYET VE VEKÂLET

• Taraf ehliyeti: Dava tarafı olabilme yeterliliğidir. Gerçek kişiler için medeni hakları kullanma ehliyeti yeterlidir.

• Dava ehliyeti: Dava açma ve usul işlemlerini yapabilme yetisidir. Tam fiil ehliyetine sahip kişilerde bulunur.

• Vekâlet: Avukatlar, usul işlemlerini vekâletnameyle müvekkili adına yürütürler. Vekâletnamenin mahkemeye sunulması zorunludur.

V. DAVA ŞARTLARI VE İLK İNCELEME

Mahkeme, öncelikle davanın şekli koşullarını, yani dava şartlarını inceler. Bunlar arasında görev, yetki, taraf ehliyeti, harç ve gider avansı gibi hususlar yer alır. Dava şartı eksikse, mahkeme davayı usulden reddeder.

İlk inceleme, dava şartlarının ve varsa ön inceleme itirazlarının değerlendirildiği safhadır. Bu aşamada hâkim, dosya üzerinden inceleme yapar.

VI. DAVA DİLEKÇESİ VE CEVAP DİLEKÇESİ

Dava dilekçesinde açıkça;

• Tarafların kimlik ve adres bilgileri,

• Davanın konusu ve dayanağı,

• Hukuki sebepler,

• Talepler ve deliller yer almalıdır.

Cevap dilekçesi, davalıya yapılan tebligattan sonra yasal süresi içinde verilir. Taraflar, bu aşamada iddia ve savunmalarını net olarak ortaya koymak zorundadırlar.

VII. ÖN İNCELEME AŞAMASI

Ön inceleme duruşması, dilekçeler aşaması tamamlandıktan sonra yapılır. Bu duruşmada;

• Dava şartları ve ilk itirazlar görüşülür,

• Tarafların iddia ve savunmaları netleştirilir,

• Uyuşmazlık noktaları tespit edilir,

• Tarafların sulh olup olmayacağı değerlendirilir.

VIII. TAHKİKAT (ESAS İNCELEME) AŞAMASI

Bu aşama delillerin sunulduğu ve değerlendirildiği aşamadır. Tanık dinleme, keşif, bilirkişi incelemesi gibi tüm delil faaliyeti burada yürütülür. Hâkim, delilleri değerlendirerek maddi gerçeğe ulaşmaya çalışır.

IX. SÖZLÜ YARGILAMA VE KARAR

Delillerin toplanmasından sonra, taraflara sözlü yargılama için söz verilir. Bu aşamada taraflar son beyanlarını sunar. Ardından hâkim, hüküm verir. Hüküm gerekçeli olarak yazılır ve taraflara tebliğ edilir.

X. KANUN YOLLARI

• İstinaf: İlk derece mahkemesi kararına karşı bölge adliye mahkemesine başvurulmasıdır.

• Temyiz: İstinaf sonrası Yargıtay’a yapılan başvurudur. Sadece belirli değer ve koşullardaki kararlar temyiz edilebilir.

Süreler kesin olup, kaçırılması halinde kanun yolu hakkı kaybedilir.

XI. GEÇİCİ HUKUKİ KORUMALAR (İHTİYATİ TEDBİR, İHTİYATİ HACİZ)

Taraflardan biri, dava süresince hakkının ciddi tehlike altında olduğunu düşünüyorsa, mahkemeden ihtiyati tedbir talep edebilir. Bu, durumun geçici olarak korunmasıdır.

İhtiyati haciz, alacaklının alacağını güvenceye almak için, borçlunun mal varlığına geçici el koydurmasıdır. Genellikle para alacakları için söz konusudur.

XII. DAVANIN SONA ERMESİ

Dava, mahkeme kararıyla sona erer. Karar verilmeden önce tarafların sulh olması, feragat veya kabul beyanında bulunmaları da davayı sona erdirir. Ayrıca tarafların ölümü, taraf ehliyetinin ortadan kalkması gibi durumlar da davanın sonucunu etkileyebilir.

Elbette! Aşağıda, az önce verdiğim 6100 sayılı HMK ders notunun sonuna uygun şekilde hazırlanmış:

1. Kavram Eşleştirme Çalışması,

2. Güncel Çoktan Seçmeli Sorular (2025 müfredatına uygun) bölümlerini bulabilirsin.

TANIMLAR

1. Tahkikat: Davada delillerin toplanıp değerlendirildiği ve mahkemenin esas hakkında inceleme yaptığı aşamadır. Bu süreçte tanıklar dinlenir, bilirkişi raporları alınır ve uyuşmazlık çözümlenmeye çalışılır.

2. Ön İnceleme: Dava açıldıktan sonra mahkemenin dava şartlarını ve varsa ilk itirazları incelediği, uyuşmazlık konularını belirlediği ve tarafları sulhe davet ettiği aşamadır.

3. İstinaf: İlk derece mahkemesi kararlarına karşı, kararın hem usul hem de esas yönünden yeniden incelenmesi amacıyla bölge adliye mahkemesine yapılan kanun yoludur.

4. Taraf Ehliyeti: Kişilerin (gerçek ya da tüzel) mahkemede taraf olarak yer alabilme yeterliliğidir. Medeni haklardan yararlanma ehliyetiyle doğrudan bağlantılıdır.

5. Hukuki Dinlenilme Hakkı: Tarafların yargılamada iddia ve savunmalarını serbestçe sunma, delillerini açıklama ve karar hakkında bilgi sahibi olma hakkıdır. Anayasal güvence altındadır.

6. İhtiyati Tedbir: Davanın konusu olan hakkın ciddi tehlike altında bulunması durumunda, mahkemece alınan geçici koruma önlemidir. Hakkın dava sonuna kadar korunmasını sağlar.

7. Dava Ehliyeti: Kişinin kendi başına dava açabilmesi ve usul işlemlerini yürütebilme yeteneğidir. Genellikle tam fiil ehliyetine sahip olmak gerekir.

8. Vekâletname: Bir kişinin başka bir kişiyi (örneğin avukatı) kendisi adına işlem yapmaya yetkili kıldığını gösteren resmi belgedir. Dava dosyasına sunulması zorunludur.

9. Hüküm: Mahkemenin davayı karara bağladığı ve gerekçesiyle birlikte yazdığı nihai yargı işlemidir. Taraflara tebliğ edilir ve kesinleşince icra edilebilir hale gelir.

10. Cevap Dilekçesi: Davalının, dava dilekçesindeki iddialara karşı süresi içinde verdiği savunma dilekçesidir. Bu dilekçede savunmalar, itirazlar ve deliller yer alır.

İstersen her kavramla ilgili örnek olay soruları veya boşluk doldurma çalışmaları da hazırlayabilirim. Böyle bir ek ister misin?

Tanımlar:

GÜNCEL ÇOKTAN SEÇMELİ SORULAR (2025)

1. Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun temel amacı aşağıdakilerden hangisidir?
A) Suçluları cezalandırmak
B) Kamusal düzeni sağlamak
C) Adil, hızlı ve etkin yargılama yapmak
D) İcra takiplerini yürütmek
Cevap: C

2. Aşağıdaki ilkelerden hangisi, tarafların dava konusu vakaları ve delilleri getirmekle yükümlü olduğunu ifade eder?
A) Aleniyet ilkesi
B) Hukuki dinlenilme hakkı
C) Taraflarca getirilme ilkesi
D) Resen araştırma ilkesi
Cevap: C

3. Dava dilekçesinde bulunması zorunlu olmayan unsur aşağıdakilerden hangisidir?
A) Davalının adı ve adresi
B) Davanın konusu
C) İddia edilen deliller
D) Karar sonucu tahminleri
Cevap: D

4. Hangi aşamada mahkeme, dava şartlarını ve ilk itirazları değerlendirir?
A) Tahkikat
B) Ön inceleme
C) Hüküm
D) Sözlü yargılama
Cevap: B

5. Delillerin toplanması ve değerlendirilmesi hangi aşamada yapılır?
A) Ön inceleme
B) Sözlü yargılama
C) Tahkikat
D) İstinaf
Cevap: C

6. Taraflardan birinin hakkının ciddi biçimde tehlikede olduğunu ileri sürerek mahkemeden koruma istemesi aşağıdakilerden hangisidir?
A) İstinaf
B) Vekâletname
C) İhtiyati tedbir
D) Feragat
Cevap: C

7. Hangi kanun yolu, ilk derece mahkemesi kararının bölge adliye mahkemesinde yeniden değerlendirilmesini sağlar?
A) Temyiz
B) Karar düzeltme
C) İtiraz
D) İstinaf
Cevap: D

8. Tarafların sulh olup olmayacakları hangi aşamada görüşülür?
A) Hüküm
B) Tahkikat
C) Ön inceleme
D) Sözlü yargılama
Cevap: C

9. Gerçek kişi bir tarafın dava açabilmesi için öncelikle hangi ehliyete sahip olması gerekir?
A) Hak ehliyeti
B) Dava ehliyeti
C) Medeni ehliyet
D) İşlem ehliyeti
Cevap: B

10. Avukat, taraf adına işlem yapabilmek için mahkemeye ne sunmak zorundadır?
A) Harç makbuzu
B) Kimlik belgesi
C) Vekâletname
D) Dilekçe
Cevap: C