Adalet Bakanlığı Yazı İşleri Müdürlüğü Görevde Yükselme Sınavı için Cümle Ögeleri ve Noktalama İşaretleri konularını kapsayan sade ve kapsamlı ders notu:

1. CÜMLE ÖGELERİ – DERS NOTU

Cümle ögeleri, bir cümlede yer alan sözcük ya da sözcük gruplarının yüklendikleri görevlerdir. Cümlede anlam ve yapı bakımından dört temel öge bulunur:

A. Temel Ögeler

1. Özne (Kim? / Ne?)

• Yargıyı gerçekleştiren, yükleme konu olan varlıktır.

• Örnek: Ali kitabı okudu. → (Özne: Ali)

Türleri:

• Gerçek özne: Cümlede açıkça bulunan özne

• Gizli özne: Cümlede yer almayan ama yüklemden anlaşılan

• Sözde özne: Edilgen cümlelerde işi yapan değil, etkilenen varlık

2. Yüklem (Ne oldu? / Ne yaptı?)

• Cümlede işi, oluşu, hareketi bildiren ögedir.

• Örnek: Ali kitabı okudu. → (Yüklem: okudu)

B. Yardımcı Ögeler

3. Nesne (Neyi? / Kimi?)

• Yüklemin etkisinde kalan ögedir.

Türleri:

• Belirtili nesne: "-i" hali

  • Örnek: Kitabı okudu.

• Belirtisiz nesne: "-i" eki olmayan

  • Örnek: Kitap okur.

4. Dolaylı Tümleç (Kime? / Nereye? / Kimde? / Neyle?)

• "-e, -de, -den" ekleriyle belirtilir.

• Örnek: Okula gitti. → (Dolaylı tümleç: okula)

5. Zarf Tümleci (Nasıl? / Ne zaman? / Neden? / Ne kadar?)

• Fiili yer, zaman, durum, miktar bakımından niteler.

• Örnek: Sabah erken geldi. (Zarf tümleci: sabah erken)

C. Cümlede Öge Sırası

Genellikle şu şekildedir:
Özne + Tümleçler + Yüklem

2. NOKTALAMA İŞARETLERİ – DERS NOTU

Noktalama işaretleri, yazıda anlamı belirginleştirmek ve anlatımı güçlendirmek için kullanılır. En sık kullanılanlar aşağıdadır:

A. Temel Noktalama İşaretleri

1. Nokta (.)

• Cümle sonlarına konur.

• Sayılarda, sıra bildirmek için: 1. sınıf

• Saatlerde: 13.45

2. Virgül (,)

• Sıralı cümlelerde: Kitap okudu, müzik dinledi.

• Eş görevli sözcükleri ayırır: Kalem, defter, silgi…

3. Noktalı Virgül (;)

• Virgülle ayrılmış grupları birbirinden ayırır:

  • Ankara, İstanbul, İzmir; Türkiye'nin büyük şehirlerindendir.

4. İki Nokta (:)

• Açıklama yapılacaksa konur:

  • Şunları aldı: kalem, defter, silgi…

5. Üç Nokta (…)

• Eksiltili cümlelerde:

  • Yorgun, bitkin, üzgündü…

6. Soru İşareti (?)

• Soru cümlelerinde kullanılır:

  • Nereye gidiyorsun?

7. Ünlem İşareti (!)

• Duygu bildiren cümlelerde:

  • Ne güzel bir manzara!

8. Tırnak İşareti (" ")

• Alıntılar ve özel ifadeler için kullanılır.

9. Kısa Çizgi (-)

• Kelime köklerini ayırmada, ara sözlerde: Türkçe–İngilizce sözlük

10. Uzun Çizgi (—)

• Konuşma çizgisi olarak diyaloglarda kullanılır.

11. Parantez ( )

• Açıklayıcı bilgi verir:

  • Atatürk (1881-1938) büyük bir liderdir.

12. Eğik Çizgi (/)

• Alternatif anlamda: Türkçe/İngilizce

Noktalama ile İlgili Uyarılar

• Noktalama işaretlerinden sonra gelen kelime büyük harfle başlar.

• Tırnak içinde başlayan cümle büyük harfle başlar.

• Kısaltmalara gelen ek ayrılmaz: TDK’ye, TBMM’nin