Dostoyevski ve Tolstoy’un Hukukla İmtihanı: Çarlık Rusyası’nda Adaletin Gölgesinde

Dostoyevski ve Tolstoy’un Hukukla İmtihanı: Çarlık Rusyası’nda Adaletin Gölgesinde

www.hukukcemiyeti.com

Giriş: Büyük Edebiyatçıların Hukukla Yüzleşmesi

Fyodor Mihailoviç Dostoyevski ve Lev Nikolayeviç Tolstoy, yalnızca Rus edebiyatının değil, dünya düşünce tarihinin en etkili iki ismidir.
Ancak onların hayatları sadece yazmakla geçmedi. Özellikle Dostoyevski, hukukla doğrudan yüzleşmiş; Tolstoy ise adalet, yargı ve hukuk sistemini eserleriyle derinlemesine sorgulamıştır.

Bu yazımızda, her iki yazarın da yaşadığı tarihî dönemin hukuk anlayışı içinde karşılaştıkları olaylara, yaşadıkları "hukuki garabetlere" ve bu süreçlerin edebi eserlerine nasıl yansıdığına ışık tutuyoruz.

1. Dostoyevski’nin Ölüm Cezası ve Son Dakika Affı

🕯️ Olayın Özeti:

1849 yılında Dostoyevski, Petrashevskiy adlı düşünce kulübüne katıldığı için tutuklandı. Bu kulüp, Çarlık rejimini eleştiren aydınlardan oluşuyordu.
Tutuklu olarak yargılandığı davada:

📌 Suçlama: Devlete karşı gizli örgüt üyeliği ve zararlı yayınların dağıtımı
📌 Verilen Ceza: İdam

Dostoyevski, 22 Aralık 1849 günü diğer mahkûmlarla birlikte kurşuna dizilmek üzere meydana çıkarıldı.
Gözleri bağlandı. Tam ateş emri verilecekken, bir subay gelip “Çar tarafından affedildiklerini” bildirdi.

📌 Yeni Ceza: 4 yıl kürek mahkûmiyeti + zorunlu askerlik

💬 Bu sahne, Dostoyevski’nin eserlerinde sıkça işlediği ölüm, kurtuluş ve inanç temalarının temelini oluşturmuştur.

💡 Tarihi Gerçek: Çar II. Nikolay, affı önceden planlamıştı. Amaç, “ölüm korkusuyla ruhsal dönüşüm sağlamak”tı.

2. Sibirya Sürgünü ve Hukukun Sert Yüzü

Dostoyevski, Omsk Ceza Kolonisi’nde 4 yıl boyunca ayağında zincirle çalıştı.
Bu cezaevi şartları ve gözlemleri, “Ölüler Evinden Anılar” (Zapiski iz Myortvogo doma) adlı romanında ayrıntılı şekilde işlendi.
Bu eser, Rus hukuk ve ceza sistemi üzerine yazılmış ilk edebi-belgesel metinlerden biri sayılır.

📌 Mahkumlar arası ayrımcılık
📌 Fiziksel ve psikolojik şiddet
📌 Hukuki süreçlerin şeffaf olmaması
gibi birçok konu doğrudan anlatıldı.

3. Tolstoy ve Adaletin Ahlaki Boyutu

Tolstoy, doğrudan yargılanmamış olsa da, adalet sistemi ve hukuk kurumlarını derinlemesine sorgulayan bir düşünür olarak tanındı.

⚖️ “Diriliş” (Voskreseniye) Romanı:

• Ana karakter: Prens Nehludov, gençliğinde yol açtığı bir kadının hayatını mahveder. Kadın, fuhuşa zorlanır ve sonunda cinayetle suçlanır.

• Nehludov vicdanen kendini sorumlu hisseder ve onun davasını takip eder.

• Roman boyunca:

  • Sorgulamalar

  • Mahkeme salonları

  • Hapishane gözlemleri anlatılır.

Tolstoy burada, ceza adalet sisteminin ruhsuzluğunu değil; bireysel vicdanın gücünü yüceltir.

💬 “Kanunlar belki adaleti sağlar ama hiçbir zaman merhameti öğretemez.” – Tolstoy

4. Tolstoy’un Pasif Direnişi: Vicdani Red

Hayatının son dönemlerinde Tolstoy, zorunlu askerliği ve savaşları ahlaki gerekçelerle reddetti.
Bu tutumu, dönemin hukuk anlayışı içinde "itaatsizlik" sayılabilirdi.
Ancak kendisi mahkemeye verilmeden önce soyluluk unvanından ve mal varlığından feragat etti, köylülerle birlikte sade bir yaşam sürmeye başladı.

📌 Hukuki anlamda herhangi bir yargılama yaşanmasa da, bu düşünceler başkaları için dava konusu oldu.
Özellikle Tolstoy’un etkisiyle Rusya’da gelişen pasif direniş hareketi, Çarlık hukuk sistemiyle sık sık karşı karşıya geldi.

5. Hukukun Edebiyata Yansıması

Hem Dostoyevski hem Tolstoy, edebi eserlerinde hukuk sistemini:

• Yargı süreçlerinin insani boyutu

• Suç ve cezanın ahlaki temeli

• Toplumsal sınıflar arası eşitsizlik

• İtiraf, pişmanlık ve kurtuluş
  üzerinden sorgulamışlardır.

📚 “Suç ve Ceza”, “Karamazov Kardeşler”, “Diriliş”, “İvan İlyiç’in Ölümü” gibi eserlerde, hukuk sadece bir sistem değil; bireyin iç dünyasında başlayan bir yolculuktur.

SEO Uyumlu Anahtar Kelimeler:

• Dostoyevski idam kararı

• Tolstoy ve hukuk sistemi

• Dostoyevski’nin Sibirya sürgünü

• Diriliş romanı hukuki analiz

• Çarlık Rusyası hukuk tarihi

• Fyodor Dostoyevski mahkemesi

• Tolstoy’un vicdani red hareketi

• Suç ve Ceza’da hukuk teması

• Tolstoy Dostoyevski ve adalet

• Edebiyat ve hukuk ilişkisi

Sonuç: Kalemin Tanıklığında Hukukun Gölgesi

Dostoyevski ölüm cezasını iliklerine kadar yaşamış, Sibirya’nın donmuş topraklarında zincirle yazıya tutunmuş bir edebiyatçıdır.
Tolstoy ise, yargılanmadan yargılayan, sisteme karşı sorular soran ve cevaplarını kalemle arayan bir vicdan insanıdır.

Onların hikâyeleri, hukuk tarihinin sadece maddelerden değil, yaşanmışlıklardan da ibaret olduğunu gösterir.

Kaynakça:

1. Fyodor Dostoyevski – Ölüler Evinden Anılar, Suç ve Ceza

2. Lev Tolstoy – Diriliş, İvan İlyiç’in Ölümü

3. Joseph Frank – Dostoyevski: A Writer in His Time

4. Aylmer Maude – The Life of Tolstoy

5. Russian Archives – Çarlık dönemine ait cezaevi belgeleri

6. Britannica.com – Dostoyevski ve Tolstoy biyografileri

7. Columbia Law Journal – “Dostoyevsky and the Concept of Justice”

8. Oxford University – “Tolstoy’s Legal Philosophy in Diriliş”